سواد رسانه ای چیست؟(قسمت سوم)

سید خلیل حسینی/ کشورهای دیگر هم در این زمینه از قافله عقب نمانده و رشد خوبی داشته اند; از جمله زلاندنو، شیلی، هند، اسکاتلند، آفریقای جنوبی، ژاپن، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و اردن. جالب است،ایالات متحده که در این زمینه از دیگران دیرتر وارد گود شده بود،هم اکنون در زمره ی کشورهایی است که سرمایه گذاری هنگفتی در این رشته کرده است.
سواد رسانه ای در ایران:
با وجود اینکه قدمت سواد رسانه ای در جهان به بیش از چهار دهه می رسد اما زمان اندکی از ورود آن به ایران می گذرد. که تنها به نگارش چند مقاله و انجام مصاحبه با اساتید رشته ارتباطات و ترجمه تعداد محدودی جلد کتاب و انجام تحقیقات معدودی، محدود می باشد.
تعریف سواد رسانه ای:
در اذهان بسیاری از افراد واژه ی سواد با رسانه ای چاپی بیشترین ارتباط را دارد، چنانکه معادل توانایی خواندن است. در رابطه با تعلیم و تلویزیون این اصطلاح را به سواد بصری اطلاق می دهند. اما سواد خواندن، بصری و کامپیوتری معادل سواد رسانه ای نیستند بلکه آن ها اجزای سواد رسانه ای هست.
“سواد رسانه ای” مجموعه ای از چشم اندازهاست که ما به طور فعالانه برای قرار گرفتن در معرض رسانه از آن ها بهره برداری می نماییم تا معنای پیام هایی را که با آن ها مواجه می شویم تفسیر کنیم. ما چشم اندازهای خود را با استفاده از ساختارهای دانش خود می سازیم و بر ای ساختن ساختارهای دانش، به ابزار و مواد اولیه نیازمندیم. این ابزارها همان مهارت های ماست. ماده ی اولیه اطلاعات به دست آمده از رسانه ها و دنیای واقعی است که ما فعالانه و خودآگاه با آن پیام ها در تعاملیم.
نظر کارشناسان ارتباطات:
به نظر کارشناسان ارتباطات، سواد رسانه ای توانایی دستیابی، تجزیه و تحلیل، نقد، ارزیابی و ایجاد ارتباط به گونه های مختلف است. به نظر آنان فرد واجد این مهارت می تواند درباره آنچه در کتاب، روزنامه، مجله، تلویزیون، رادیو، فیلم، موسیقی، تبلیغات، بازی های ویدئویی، اینترنت و… می بیند، می خواند و می شنود و تجزیه و تحلیل می کند. محسنیان راد یکی از استاد علوم ارتباطات معتقد است، آی. سی. تی. موجب پیدایش سواد رسانه ای شده است. که در حقیقت ورود به عصر ارتباطات و اطلاعات و پیدایش ابزار نوین ICT، سوادی آن هم با عنوان سواد رقومی متولد ساخته است. وی اولین مخاطبان سواد رسانه ای را میان سالان دهه 1990 می داند که می بایست تحت تعلیم استفاده از فناوری های نوین برای رویارویی با خروجی رسانه ها و اصلاً کارکرد آن ها قرار می گرفتند.
به اين نكته باید توجه داشت که سواد رسانه اي فرآيند ي نيست كه محدود به زمان و مكان خاصي باشد يا اين كه پديده اي ثابت فرض شود، بلكه سواد رسانه اي فرآيندي مادام العمر است كه دائماً در حال تغيير و دگرگوني است، به طوري كه افراد بايد همواره ساختمان دانش و اطلاعات خود را وسعت ببخشند و با استفاده از راه حل هاي جد يد و تازه به نقد وتفسير پيام ها بپردازند و از اطلاعات روز دنيا بهره مند شوند. سواد رسانه ای مقوله ای است که سعی می کند درکی عمیق و منتقدانه از پیام های وسایل ارتباط جمعی ایجاد کند و هدف از آن افزایش و تقویت اندیشه انتقادی با استفاده از رسانه هاست.
و اما مفاهیم کلیدی مطرح در سواد رسانه ای:
این مفاهیم را می توان در پنج مفهوم کلیدی 0هویت،قالب،مخاطب،محتوا وهدف ) دسته بندی بکنیم:
1- هویت: که شامل دو قسمت است: تولید و انتخاب و بیانگر آن است که هم پیام ها و هم انتخاب ها تولید می شوند.
2- قالب: مفهوم اساسی در آن این است که پیام های تولید شده در این رسانه ها با استفاده از زبان خلاقانه ی تؤام با قواعد خاص خود اشاعه می یابند.
3- مخاطب: بدین معنا که افراد مختلف، یک پیام رسانه ای مشابه را به صورتی متفاوت از دیگر ی تجربه می کنند.
4- محتوا: این مفهوم نیز بیانگر این است که رسانه ها، ارزش ها و نقطه نظرهای نهادینه شده ای دار ند.
5- هدف: این مفهوم بیانگر آن است که اغلب پیام های رسانه ای برای به دست آوردن منفعت و قدرت، سازمان دهی می شوند.
و به این ترتیب مي توانم سواد رسانه اي را به صورت هاي زير تعريف کنیم:
اگرچه در سواد رسانه اي از رسانه ها انتقاد مي شود اين به معناي استفاده نكردن از رسانه نيست.
سواد رسانه اي، به معناي محدود كردن تماشاي تلويزيون و … نيست بلكه به معناي تماشاي با تجزیه و تحلیل و با دقت آن است.
سواد رسانه اي، كشف اهداف سیاسي، كليشه ها و بازنمايي هاي انحرافي نيست بلكه فهم نكاتي است كه در رسانه ها، هنجار تلقي مي شود. عناصر سواد رسانه ای را می توان در چهار مورد یعنی دسترسی، تحلیل، ارزیابی و ایجاد محتوا خلاصه کرد.